NR नारायण मूर्ती यांनी 1981 मध्ये इतर सहा सह-संस्थापकांसह Infosys सुरू केली तेव्हा, उद्योजकांना भारतात फारसे साजरे केले जात नव्हते आणि पिगीबॅक करण्यासाठी ‘शार्क टँक’ नव्हते. मग त्याने भारतात आयटी क्रांती कशी घडवली?
नुकत्याच प्रकाशित झालेल्या ‘स्टार्टअप कंपास’ या पुस्तकाच्या अग्रलेखात, 75 वर्षीय अब्जाधीशांनी यशाचा मंत्र आणि त्याच्या सुरुवातीच्या इन्फोसिस दिवसांपासून उद्योजक म्हणून शिकलेले धडे शेअर केले आहेत. आजही तो देशांतर्गत फ्लाइटमध्ये इकॉनॉमी क्लासचा प्रवास का निवडतो हे देखील तो स्पष्ट करतो आणि इन्फोसिसच्या सह-संस्थापकांमधील मतभेदाशी संबंधित विषयांवर पत्नीशी चर्चा न करण्याचा नियम बनवला आहे.
नारायण मूर्तीकडून उद्योजकांसाठी नऊ धडे…
१) मुर्ती आणि इन्फोसिस टीमने शिकलेला पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा धडा म्हणजे मूल्ये स्पष्ट करणे आणि त्यांचा सराव करणे. “मूल्ये उद्योजकाच्या दृढनिश्चयाचा कणा बनतात. आमच्या मूल्य प्रणालीचा पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा सिद्धांत म्हणजे संस्थापक संघाने घेतलेल्या प्रत्येक निर्णयात आमच्या वैयक्तिक हितापेक्षा कंपनीचे हित पुढे ठेवणे, ”मूर्ती म्हणाले, त्यांचे काही संस्थापक-सहकारी काही निर्णयांशी सहमत नव्हते. ते निर्णय घेतले, पण ते निर्णय त्यांनी खेळाने स्वीकारले आणि पूर्ण बांधिलकीने त्यांची अंमलबजावणी केली.
2) अपयश हे उद्योजकीय प्रवासाचा एक भाग आहे असे सांगून, इन्फोसिसचे अध्यक्ष एमेरिटस म्हणाले की, आपण अपयशी का झाला याचे कारण पटकन विश्लेषण केले, धडा शिकला आणि पुन्हा तीच चूक केली नाही तर अपयश फायदेशीर ठरेल. त्यांनी सॉफ्टट्रॉनिक्समधील अपयशाचे उदाहरण दिले. “मला कळले होते की बाजाराची अनुपस्थिती हीच कारणीभूत होती: अपयश. मी माझ्या पुढच्या उपक्रमात निर्यात बाजारावर लक्ष केंद्रित करण्याचा निर्णय घेतला,” त्याने पुस्तकात लिहिले आहे.
3) एखाद्या उद्योजकाला त्याच्या/तिच्या उपक्रमाला स्ट्रक्चरल समस्या येण्याची शक्यता आहे आणि कंपनी अपरिवर्तनीय परिस्थितीत पडण्याची शक्यता असल्याची चिन्हे सतत स्कॅन करावी लागतात. “उद्योजकाने कल्पनेबद्दलची त्याची आवड कमी करण्याची, भावना बाजूला ठेवण्याची आणि उपक्रमाला लवकरात लवकर बंद करण्याची हीच वेळ आहे. सॉफ्ट्रोनिक्सला देशांतर्गत बाजारपेठ नव्हती आणि त्यातून मला लवकर सावरण्याचा कोणताही मार्ग नव्हता. म्हणून, मी नऊ महिन्यांत ते बंद केले,” तो आठवतो.
4) चौथा धडा उद्योजकीय प्रवासात नशिबाच्या भूमिकेबद्दल आहे. “असे बरेच मित्र आणि वर्गमित्र होते जे माझ्यापेक्षा खूप हुशार होते. त्यांच्या संघांकडे आमच्यापेक्षा चांगली ओळखपत्रे होती. त्यांच्याकडे आमच्यापेक्षा चांगल्या कल्पना होत्या. पण देवाने आम्हाला हसण्यासाठी निवडले. अनेक गंभीर परिस्थिती आणि सौदे होते जेव्हा ते कोणत्याही प्रकारे जाऊ शकले असते. अशा परिस्थितीत देवाने आम्हाला योग्य निर्णय घेण्यास मदत केली,” मूर्ती म्हणाले.
५) दिवंगत उद्योगपती राहुल बजाज म्हणायचे की, बाजारातील स्पर्धा ही सर्वोत्तम व्यवस्थापनाची शाळा आहे. “बाजारातील स्पर्धेने आम्हाला चांगले ग्राहक आणि कर्मचारी कसे आकर्षित करायचे आणि टिकवून ठेवायचे आणि आमच्या गुंतवणूकदारांचा विश्वास कसा वाढवायचा हे शिकवले. आमच्या ऑपरेशनच्या प्रत्येक क्षेत्रात, आम्ही स्वतःला जगातील सर्वोत्तम पद्धतींसह बेंचमार्क केले आणि काही ‘पुढील’ पद्धती तयार केल्या,” तो म्हणाला.
6) सहावा धडा उदाहरणाद्वारे नेतृत्वाविषयी आहे, भाषणात चालणे आणि नियमांचे पालन करणे हेच नेत्याला त्याच्या टीम सदस्यांच्या नजरेत विश्वासार्ह बनवते. एक उदाहरण देताना, त्यांनी आठवण करून दिली की, इन्फोसिसच्या सुरुवातीच्या वर्षांमध्ये, जेव्हा कंपनीला ओव्हरहेड्ससह कठोर असणे आवश्यक होते, तेव्हा त्यांनी $1 अब्ज कमाईपर्यंत पोहोचेपर्यंत आंतरराष्ट्रीय फ्लाइटमध्ये देखील इकॉनॉमी क्लासचा प्रवास केला. “मी आजही देशांतर्गत फ्लाइटने इकॉनॉमीने प्रवास करतो. 2011 मध्ये मी निवृत्त होईपर्यंत मी दररोज सकाळी 6.20 वाजता कार्यालयात असेन. त्यामुळे तरुणांना वेळेवर कार्यालयात पोहोचण्याचा अमिट संदेश गेला,” तो म्हणाला.
७) सातवा धडा मूर्ती यांनी शिकला तो म्हणजे तीस वर्षांच्या कालावधीत सात संस्थापक व्यावसायिकांच्या संघाचा उत्साह आणि आत्मविश्वास टिकवून ठेवणे अशक्य नसले तरी अत्यंत कठीण होते. “मी हे देखील ठरवले आहे की ऑफिसमधील एखाद्या मुद्द्यावर आमच्यात जे काही मतभेद असतील त्यांच्यापैकी कोणीही आमच्या जोडीदाराशी चर्चा करणार नाही. मी त्याचे काटेकोरपणे पालन केले. कारण अगदी साधं होतं. आमचे पती-पत्नी या समस्येकडे एकांतात पाहू शकतात आणि त्यात त्यांच्यातील सौहार्द नष्ट करण्याची क्षमता आहे, ”तो म्हणाला.
8) क्षेत्रातील गटांचे निरीक्षण करून, इन्फोसिसचे सह-संस्थापक हे शिकले की कोणत्याही कंपनीमध्ये कधीही एक आणि एकच नेता असावा. “कोणतीही कंपनी समित्यांद्वारे चालवता येत नाही. आम्ही शिकलो की नेत्याने मूल्यांच्या उदाहरणाने नेतृत्व केले पाहिजे; सर्वात कठोर परिश्रम करणे आवश्यक आहे; सर्वात मोठा त्याग करावा लागेल; कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी सक्षम आणि तज्ञ सहकाऱ्यांच्या कल्पना आणि मतांचे स्वागत करणे आवश्यक आहे; त्याच्या निर्णयात त्या कल्पनांचा विचार केला पाहिजे आणि प्रत्येक मोठ्या निर्णयासाठी पैसा त्याच्या टेबलावर थांबला पाहिजे,” तो म्हणाला.
९) नववा आणि शेवटचा धडा मूर्ती यांनी शिकला तो म्हणजे सक्षमता आणि ध्वनीमूल्य प्रणाली हे यशस्वी ज्ञान कंपनीचे आवश्यक घटक आहेत आणि ‘बुद्धीने समर्थित; मूल्यांद्वारे चालविलेली’ इन्फोसिसची टॅगलाइन बनली.
